Tag Archive for: Hans Nielsen Hauge

MARKERING: – Vi vil freiste å få fram eit endå meir nyansert bilete av Hans Nielsen Hauge, seier dagleg leiar Hans-Petter Thøgersen ved Hauge-senteret, her ved bautaen på garden der Hauge vart fødd. Foto: Stein Gudvangen, KPK

I år er det Hauges død som blir minna

/0 Kommentarer/i , /av

I 2021 vart det markert at det var 250 år sidan Hans Nielsen Hauge vart fødd. I 2024 er det 200 år sidan åndshøvdingen og industrigründaren døydde.

Hans Nielsen Hauge døydde 29. mars i 1824 i det dåverande Christiania. Han mangla då fem dagar på å fylle 53 år.

Tilfellet gjer at Hauges dødsdag i år fall saman med den mest sorgtunge dagen i den kristne påska, langfredag. Hans Nielsen Hauge-Senteret hadde to offentlege markeringar denne dagen, men det var berre startskotet for ein serie arrangement i løpet av 2024.

Betydning etter døden

Markante historiske figurar set ikkje berre spor mens medan dei lever, men óg i ettertida. Historikarar flest er einige om at Hans Nielsen Hauge er ein – om ikkje den fremste – av dei som la grunnlaget for det moderne, industrialiserte og demokratiske norske samfunnet i overgangen til 1800-talet. Dette vart trukke mykje fram på mange ulike måtar under 250-årsjubileet i 2021 for at Hauge vart fødd. Då vart merksemda sterkast retta mot det Hauge fekk å seie historisk.

Ved 200-årsmarkeringa for hans død vender Hauge-senteret blikket meir i retning av kva Hauge fekk å seie etter at han var død, ikkje minst gjennom haugianarrørsla. Det vil óg handle om det historiske grunnlaget for framstillinga av Hauge og alt han fekk utretta.

– Meir nyansert bilete

– Vi vil freiste å få fram eit endå meir nyansert bilete av Hauge og verksemda hans, seier dagleg leiar Hans-Petter Thøgersen ved senteret i Fredrikstad til Kristelig Pressekontor.

Thøgersen er ikkje skråsikker på kva dei vil greie å få til, men seier senteret før har snakka mykje om Hauge sin ungdom, åndsdåpen i åkeren, reisene og fengslinga.

– No vil vi ha meir av merksemda retta mot organisasjonsutviklinga, gründarverksemda og så vidare, seier Thøgersen og legg til at senteret freistar å opne opp historia om Hauge slik at garden og museet ikkje berre blir eit stivna monument.

Museum

Senteret Thøgersen bestyrer, er av mange kalla Hauges Minde, eit namn ein no freistar å fase ut. Det består av eit museum og eit besøkssenter med ei utstilling. Desse to delane er bygd saman. Det som vert kalla museet, er huset frå 1735 der Hauge vart fødd og vaks opp som ein av ti syskjen. Her er det meste av det opprinnelege intakt slik at ein til og med kan gå kring på dei slitte golvplankane der Hauge må ha teke dei første stega sine på som barn. Besøkssenteret er eit påbygg frå 1835.

I Hauge si tid låg garden i det som seinare vart Tune formannsskapsdistrikt, medan staden etter kvart vart ein del av Rolvsøy kommune som i dag er innlemma i Fredrikstad.

FORMIDLARAR: Hans Nielsen Hauge Senteret hadde i fjor 2.000 innom på vitjing som fekk del i informasjonen dagleg leiar Hans-Petter Thøgersen og styreleiar Svein Høiden kan by på. Her sit dei ved bordet i Hauge sin barndomsheim. Foto: Stein Gudvangen, KPK.

Langfredag

Ved Rolvsøy kyrkje langfredag var det kransnedlegging, talar og kulturinnslag ved den store, runde rullesteinen som vart henta frå Hauge-garden og plassert ved kyrkja til minne om bygda sin store son. Der står det ei slags «helsing» frå Hauge – «Følg Jesum» – som skal vere dei siste orda han ytra på dødsleiet.

Seinare på dagen var det óg ei kransnedlegging ved Gamle Aker kyrkje i Oslo der Hauge ligg jordfesta, og der det står eit minnesmerke over han. Dette vart strøymd på Hauge-senteret s nettside.

Travel april

På Hauge sin fødselsdag, 3. april, var det eit større arrangement på Hauge-senteret. Gjester var domprosten i Borg, Kåre Rune Hauge, Svein Granerud frå Normisjon, songaren Hans Marius Hoff Mittet og forfattar Dag Kullerud, som har skrive bok om Hauge.

– Boka blir for øvrig utgitt i ny og oppgradert utgåve til hausten, seier Thøgersen.

Symposium

15. april vert det arrangert Hauge-symposium på Litteraturhuset i Oslo om ulike sider ved Hauge si verksemd. Deltakarar vert mellom andre Harald Stanghelle, Trygve Riiser Gundersen, Dag Kullerud, Kristin Norseth og Eli Morken Farstad.

Same dag skulle óg den offisielle nasjonale Hauge-markeringa ha funne stad i Gamle Aker kyrkje, men fordi restaureringsarbeida der ikkje er heilt fullført, er det heile utsett til 26. mai. Då vert offisielle gjester frå kyrkje, stat og ulike offisielle institusjonar inviterte. Dei får høyre om kva Hauge har hatt å seie for nasjonen i dei to hundreåra sidan han gjekk bort.

Sist i april har MF vitenskapelig høyskole eit seminar der Hauge sin store innsats vert lyfta fram.

Festival og musikal

I 2024 kjem óg ein ny versjon av musikalen «Det brenner en ild», som fyrste gongen vart framført i 2017. Den nye versjonen vert slept under Haugefestivalen i Fredrikstad 14. til 24. august. I 2017 såg 3.000 menneske førestillinga, og det er venta like mange i år.

Musikalen vert å sjå og høyre i Gamlebyen i Fredrikstad der Hauge budde og arbeidde som slaktarlærling i nokre månader i 1795.

Hans-Petter Thøgersen, som har mangeårig teaterbakgrunn, har skrive teksten til musikalen, medan Svein Gundersen er komponist, og Hans Marius Hoff Mittet har rolla som Hans Nielsen Hauge.

– Lyfta medvitet

Thøgersen er godt nøgd med resultatet av merksemda om Hauge i 2021.

– Vi greidde å lyfte medvitet om Hauge over heile landet. Folk fekk augene opp for at han var langt meir enn ein «gæer’n» kar som gjekk og strikka. Dei forsto at han var ein gründar, ein som sette kvinner inn i leiinga i ulike verksemder og etablerte velferdsordningar og så vidare. Feiringa i 2021 bidrog til ei revitalisering av forteljinga om Hauge, meiner Thøgersen.

Markeringa i år ikkje vert like stor som den for tre år sidan.

– Vi hadde ein hovudkomité med mellom andre Kjell Magne Bondevik, og han opna mange dører for oss, seier Hauge-senteret sin styreleiar, Svein Høiden.

Han har tilegna seg kunnskap om Hauge-historia i over eit halvt hundreår og er føredragshaldar og omvisar på senteret som i fjor hadde 2.000 innom på vitjing. KPK

Artikkelen er skriven av Stein Gudvangen, Kristelig Pressekontor.

METODISTER: – Bedehusbevegelsen i Norge har vært metodister uten å vite det, mener professor Ola Honningdal Grytten. FOTO: PETTER OLSEN

– Hauge var konservativ

/0 Kommentarer/i , /av

Det er veldig rart at noen prøver å gjøre Hans Nielsen Hauge til anti-konservativ teologisk og en skap-sosialist, mener professor Ola Honningdal Grytten.

SANDNES: Professoren i økonomisk historie ved Norges handelshøyskole deltok på en markering av Hans Nielsen Hauge i Riska bydel i Sandnes 10.–11. november. Arrangør var menighetene i Riska, deriblant Riska bedehusforsamling, og Riska historielag. Torsdag 10. november var det temakveld i Riska kirke der nær 150 personer var til stede. Fredag morgen var om lag 20 personer samlet til lederfrokost på den nystartede Dolly Dimple’s-restauranten i Hommersåk, som er sentrum av Riska. 

Protestantisk

Etter at den litt uvanlige frokosten var fortært, trakk Grytten fram forskning fra slutten av 1800-tallet som viste sammenheng mellom lekmannskristendom og entreprenørskap. Etter reformasjonen på 1500-tallet vokste det fram en protestantisk etikk som sto i forhold til protestantisk teologi, der det handlet om enkeltmenneskets forhold til Gud. Derfor var det viktig at folk kunne lese Bibelen selv. Dette sto i motstrid til katolske land, der tolkning av Bibelen var overlatt til prestene.  

Gjennom den protestantiske etikken som tilsa at man jobbet hardt, kunne lese og skrive og hadde individuelt ansvar, hadde man også evnen til å skape noe og reinvestere penger. Mens kunnskap forble i klostrene i katolske land, ble den tatt ut til folket i de protestantiske. Dermed gikk protestantiske land forbi katolske.  

Bevegelse

Dette var bakgrunnen da Hans Nielsen Hauge ble født i 1771, på Rolvsøy i Fredrikstad. Hauge ble leder av en vekkelsesbevegelse som også ble Norges første folkebevegelse. Han reiste rundt i landet som forkynner, forfattet 34 skrifter og grunnla minst 30 industriforetak.  

Hauge ble ansett som en oppvigler og tilbrakte ni år i fengsel, noe som ødela helsen hans. Han døde i 1824, nær 53 år gammel. 

– Haugianismen ble etter hvert assimilert inn i (tatt opp i, red.anm.) bedehusbevegelsen, sa Grytten. 

Bedehus 

På spørsmål fra Sambåndet om hvordan disse to bevegelsene påvirket hverandre, trekker professoren inn personer som Carl Olof Rosenius (1816–68), Gisle Johnson (1822–94) og Lars Oftedal (1938–1900). 

– Hauge var den første av disse, og det er sterke røtter fra Hauge i bedehusbevegelsen. Men Hauge startet aldri forsamling, han startet venneflokker. Forsamlingstankegangen kom sannsynligvis fra Rosenius, utdypet Grytten. 

Rosenius var ifølge professoren sterkt påvirket av metodismen. – Det var Hauge til dels også, så bedehusbevegelsen i Norge har vært metodister uten å vite det, framholdt Grytten muntert.  

Indremisjon

Hauge var en dynamisk mann, og det var den første generasjonen etter Hauge også. Men så skjedde det noe, mener professoren. Etter hvert var det noen som ble museumsvoktere, mens andre fortsatte å være dynamiske.  

– Og de som var mest dynamiske, gikk inn i bedehusbevegelsen, gjerne indremisjonen. Andre var opptatt av å vokte Hauges tradisjon. Så var det nok etter hvert noen i indremisjonen også som ble opptatt av å bevare det man hadde, konstaterte Grytten.  

Agenda

I høst kom det ut en bok om Hauge, skrevet av Trygve Riiser Gundersen, som er blitt mye omtalt. Gundersen mener at Hauges ettermæle ble kuppet av konservative krefter i form av den lutherske lekmannsbevegelsen. Mannen som på 1870-tallet skrev den første biografien om Hauge, hadde sterke bånd til Lutherstiftelsen, som var forløperen til Det norske lutherske indremisjonsselskap, der nevnte Gisle Johnson var sentral (Normisjon i dag). 

Ola Honningdal Grytten har lest boken. – Gundersen mener at Hauge var en rebell og en radikaler, og jeg synes forfatteren har en agenda der han prøver å gjøre Hauge til en «skap-sosialist», er Gryttens vurdering overfor Sambåndet. 

Professoren viser i stedet til at Hauge og haugianerne hadde sterke liberalistiske trekk.  

– Trygve Riiser Gundersen har rett i at Hauge var en opprører og en rebell. Men det at han prøver å gjøre Hauge til en anti-konservativ mann, anti-konservativ teologisk, synes jeg er veldig rart, fordi Hauge var veldig konservativ teologisk på mange områder. Men han hadde noe rebelsk i seg, vedgår Grytten og viser til kvinnens frie stilling i haugianerbevegelsen. 

Først publisert i Sambåndet nr. 11/22, som kom ut 17. november. 

GRÜNDER: - Hans Nielsen Hauge er til dels blitt latterliggjort i Norge i moderne tid, mener professor Ola Honningdal Grytten. FOTO: SAMBÅNDET ARKIV

Riska går sammen om å markere Hans Nielsen Hauge

/0 Kommentarer/i , /av

Haugianerne skapte arbeidsplasser i Riska. Nå markerer menighetssamarbeidet «Sammen for Riska» Hans Nielsen Hauge med temakveld og ledersamling.

250-årsjublieet for Hans Nielsen Hauge var i fjor, og det hadde «Sammen for Riska» tenkt å gjøre et nummer av. Det er et samarbeid mellom Den norske kirke, bedehuset, frikirken og pinsemenigheten i Riska, og Riska historie og museumslag. På grunn av koronarestriksjoner valgte de å utsette. Nå er de klar til å markere jubileet.

Torsdag 10. november blir det foredrag i Riska kirke i Sandnes kommune med temaet «Hans Nielsen Hauge, en undervurdert mann?», og fredag morgen blir det ledersamling på Dolly Dimple’s på Hommersåk der temaet blir «Hans Nielsen Hauges lederprinsipper i dag». Professor i økonomisk historie ved Norges Handelshøyskole, Ola Honningdal Grytten, er foredragsholder.

Spor
– Vi ønsker å fokusere på Hans Nielsen Hauge, fordi han har satt mange og gode spor i Norge, i Rogaland og i våre nærområder. Han hadde en stor og viktig betydning for samfunnsutvikling, kristenliv, demokrati og næringsliv, sier Torgeir Lauvås fra Riska bedehusforsamling til sambåndet.no.

Han nevner som lokalt eksempel at selv om Hauge selv aldri var i Riska, startet haugianere noe industriproduksjon i området – de utviklet energi til å drive ullvareproduksjon.

– Haugianerne skapte altså arbeidsplasser i bygda vår, fremholder Lauvås.

Latterliggjort
Professor Ola Honningdal Grytten er ikke i tvil om at Hans Nielsen Hauge har vært undervurdert.

– Men har har blitt trukket frem i det siste i forbindelse med 250-årsjubilet for hans fødsel, sier Grytten til sambåndet.no.

– Hvordan har han vært undervurdert?

– Han og hans verdier og det han sto for, har ikke fått plass i historien og i mediene. Han er til dels blitt latterliggjort i det moderne Norge, mens vi nyter fruktene av det han han gjorde og sto for.

Lederprinsipper
– Hva slags lederprinsipper var det han sto for og som en kan se igjen i dagens lederprinsipper?

– Det var tre prinsipper. Han la for det første utrolig mye vekt på medarbeidernes velferd. Det andre går på god forvaltning av ressursene, og for det tredje gjelder det forholdet til leverandører og kunder. Der var han veldig opptatt av å ha veldig gode relasjoner basert på åpenhet og ærlighet. Det var tillitsskapende at leverandører og kunder skulle ha like stor nytte av relasjonen. Det tar vi som en selvfølge i dag, men det var ikke så vanlig på den tiden, forklarer Grytten.

DUBBAR HAUGE: Skodespelar Nils Ole Oftebro legg stemme til Hauge i filmen og prøver her å etterlikna andletsuttrykket til sokneprest Jørgen Huseklepp som spelte Hauge i filmen frå 1957. FOTO: Ingunn Marie Ruud, KPK

Lekfolk laga fargefilm om Hauge medan NRK var i svartkvit

/0 Kommentarer/i , /av

Dramadokumentaren frå 1957 om Hans Nielsen Hauges liv blir no restaurert i samband med Hauge-jubileum og ny dokumentarfilm.

Vintertåka ligg tett over hovudstaden denne tysdagen midt i desember. I eit lydstudio i Thunes vei i Oslo lyder stemma til ein mann frå Tune i Østfold: «Det er bra å være godt kledd, men det er bedre å være rustet med Kristi kjærlighet, så jeg kan be for den som overfaller og forfølger en. Guds fred!»

Det er skodespelar Nils Ole Oftebro som legg ny stemme til sokneprest Jørgen Huseklepps tolking av Hans Nielsen Hauge i regissør Hans Lindals film frå 1957.

– Hans Nielsen Hauge var ei blanding av sosialdemokratiet og kristendommen i ein pakke. Eg har utruleg sans for han, seier Oftebro til Kristelig Pressekontor, som har fått vera flue på veggen denne dagen då filmen «Hans Nielsen Hauge» får nye stemmer.

GJETTELEIKEN: Det finst ikkje noko originalt manus til filmen, så teamet bak restaureringa har fått transkribert det som er høyrbart frå originalen. Nokre stader må dei berre gjetta seg til kva som blir sagt. – Vi tar oss nokre kunstnariske fridommar der, seier filmskapar Øyvind Olav Sydow Kleiveland. FOTO: Ingunn Marie Ruud, KPK

– Denne filmen har i utgangspunktet utruleg dårleg lydkvalitet. Nokre stader er det nesten umogleg å høyra kva som blir sagt. Heile historia kjem meir til live no når du kan forstå kva som blir sagt, seier filmskapar Øyvind Olav Sydow Kleiveland.

Filmen skal òg få eit nytt lydspor med musikk laga av komponist Ragnar Bjerkreim.

Lagar òg ny dokumentar

Det er produksjonsselskapet Hans Media AS som har overtatt rettane til Lindals Hauge-film. Forutan å restaurera den gamle filmen jobbar selskapet med ein eigen dokumentar om Hans Nielsen Hauge med dokumentarfilmskapar Harald Flem som regissør. Selskapet planlegg òg ein ny spelefilm om Hauge som Kleiveland skriv manus til.

Den gamle filmen som i desse dagane får ein skikkeleg overhaling, både visuelt og ikkje minst på lyd, tenker selskapet å bruka i samband med presentasjon og framvising av den nye dokumentaren.

– Vi tenker å arrangera heilaftan med Hauge i sentrum fleire stader. Då vil vi visa denne gamle filmen først, deretter blir det eit foredrag om Hauge, og så viser vi den nye dokumentaren vår etterpå, fortel Kleiveland.

Hans Media-teamet går sånn sett i regissør Lindals fotspor ved å ta filmen ut til kristenfolket på bedehus og i kristne forsamlingar.

Hybrid av dubbing og ettersynkronisering

RESTAURERING: Den dramatiserte dokumentaren frå 1957 om Hans Nielsen Hauges liv får i desse dagane ein ordentleg overhaling. Filmen blir gjort om til widescreen-format og får heilt ny musikk og stemmer. Her øver skodespelar Marit Synnøve Berg på ein av stemmene sine som karakteren Kari Karlaus. FOTO: Ingunn Marie Ruud, KPK

Skodespelar Marit Synnøve Berg gir ny stemme til fleire kvinnelege karakterar i filmen og er opptatt av å fanga sinnstemninga til skodespelarane ho skal dubba over.

– Det var jo ein heilt annan spelestil, så du må prøva å kompromissa og finna ei ektheit som kanskje ikkje er i bildet, men som er i situasjonen, seier ho.

Berg har mykje erfaring frå dubbing på teiknspråkteater og på framandspråklege filmar og dessutan ettersynkronisering av eigne filmar når lyden er for dårleg. Som i sistnemnde må ho på Hauge-filmen prøva å matcha munnbevegelsane til skodespelaren på skjermen.

– Dette blir ein slags hybrid, for her ettersynkroniserer eg jo ikkje meg sjølv. Så det blir dubbing på ein heilt spesiell måte, seier ho.

– Ein mann som løfta landet ti hakk

FORTELJARSTEMMEN: Mesteparten av filmen frå 1957 er med voice-over frå ei forteljarstemme. Skodespelar Jan Gunnar Røise prøver i sin dubbing å finna ein balanse mellom den meir høgtidelege stilen frå femtitalet og ei meir moderne forteljarstemme. FOTO: Ingunn Marie Ruud, KPK

Ei enklare, men likevel omfattande oppgåve har skodespelar Jan Gunnar Røise fått. Han dubbar forteljarstemma som utgjer mesteparten av lyden på filmen, men har ingen skodespelarar som stemma må matcha bevegelsane til. Her er det med andre ord fleire moglegheiter for å ta seg kunstnariske fridommar både med tempo og ordval.

Røise er fascinert av hovudpersonen i filmen.

– Hauge er ein utruleg fascinerande fyr, karismatisk og ein sånn energi utan like, både når han preika og i det han stod for. Han hadde både det åndelege og det heilt praktiske og var eit slags da Vinci-menneske som omfamna alt: Éin mann som løfta landet ti hakk, seier skodespelaren.

Laga av frivillige og amatørar

Ifølgje Lindal-biografien «Stormfugl og hoggestabbe: historia om Hans Lindal», skrive av Gunnar Rødahl, var det viktig for Lindal at filmen om Hauge «skulle springa direkte ut frå kristenmiljøet». Derfor valde han å bruka kristne amatørar og frivillige heller enn å venda seg til profesjonelle filmskaparar. Det blir merka blant dei som no prøver å gi filmen nytt liv.

– Eg har veldig respekt for det arbeidet som vart gjort med denne filmen. Berre det at han er i fargar i 1957 er imponerande. NRK byrja ikkje å senda i fargar før på byrjinga av 70-talet, seier Kleiveland som likevel medgir at ein kan merka at det er amatørar som medverkar.

NY LYD: Filmskapar Øyvind Olav Sydow Kleiveland følgjer med og kommenterer medan lydteknikar og lyddesignar Kjetil Kvamme justerer og tilpassar den nye lyden til den gamle restaurerte filmen. FOTO: Ingunn Marie Ruud, KPK

Amatørskodespelet blir særleg utfordrande for Oftebro som skal prøva å levandegjera Hauge samtidig som stemma må passa med munnbevegelsane til ein ganske stakkato Huseklepp.

– Han har jo berre eitt andletsuttrykk, den mannen. Og så har han vestlandsk dialekt! seier den erfarne skodespelaren.

Som oppvaksen på Tune, staden der Hans Nielsen Hauge kom frå, har Oftebro både den rette dialekten og har lært mykje om lekpredikanten gjennom oppveksten.

– Eg trur Hauge var betydeleg meir karismatisk enn han verkar her, seier han og ler.

Kleiveland påpeikar at sjølv med det vanskelege utgangspunktet så blir filmen heva mange hakk med nye profesjonelle stemmer.

– Vi er utruleg fornøgde med å ha fått med oss så proffe folk. Nokre kunstnariske fridommar tar vi oss med godt samvit, seier han. KPK

Reportasjen er laga av Ingunn Marie Ruud, Kristelig Pressekontor

Filmen «Hans Nielsen Hauge» (1957)

  • Dramatisert dokumentar om Hans Nielsen Hauge
  • Regissør: Hans Lindal
  • Hovudrolle som Hans Nielsen Hauge: Sokneprest Jørgen Huseklepp
  • Resten av karakterane i filmen blir spelte av rundt 150 amatørar og frivillige, inkludert 20 prestar.
  • Premiere i Etne i desember 1957
  • Speletid: 68 minutt
  • Skapte i si tid kø ved fleire bedehus rundt om i landet då han vart vist som ny, og filmen var òg ein på rundtur blant norsk-amerikanarar i USA og Canada på byrjinga av 60-talet.
  • Var meint å vera ein forkynnande film.
  • Hans Media AS tok i år over rettane til filmen og er i gang med å restaurera han.

Kjelder: «Stormfugl og hoggestabbe: historia om Hans Lindal», Filmfront.no og Hans Media AS

FORFATTAR: Alv Magnus gjekk inn i rolla som Hans Nielsen Hauge med tidsriktige klede og stort engasjement. Alle foto: Hjørdis Almelid Vikenes

– Det åndelege kallet er arven etter Hauge

/0 Kommentarer/i , /av

- Det kan vere litt risikabelt at mange vil ha ein del av Hans Nielsen Hauge. Vert han redusert til ein maskot, spurte Dagen-redaktør Terje Gilje på Hauge-seminar på Sunnmøre.

Året er 1771. Hans Nielsen Hauge vert fødd. Året er 2021. 250 år etter fødselen hans møtest knapt 300 personar frå ulike stadar i Norge i Fosnavågen på Sunnmøre for å snakke om kva relevans Hans Nielsen Hauge har i dag. Mange seier at han endra Noreg med det han gjorde. I løpet av nokre timar i Herøy fredag 5. november fekk ein vite korleis han påverka både samtida si – og framtida til landet sitt.

Årets Haugeseminar er det 12. i rekka i Herøy. Arrangørane Per Sævik, Per-Arne Lillebø, Roger Kvalsvik og Olaus-Jon Kopperstad hadde også i år fått med seg fleire foredragshaldarar, musikarar og songarar. Per-Arne Lillebø var seminarleiar og ønskte forsamlinga velkommen med eit dikt, før Tore Hjalmar Sævik spelte gitar. Vidare framførte Per-Arne Lillebø ein prolog, og Gutane frå Sula Frikyrkje gledde deltakarane med flott song og musikk.

Vel Gud feil?

Etter songen gjekk tidlegare leiar i Ungdom i Oppdrag, Alv Magnus, på scenen i rolla som Hans Nielsen Hauge i tidsriktige klede.

«Gud, du har valt feil mann. Eg er berre ein bondeson.» Då svara Herren at Han ofte hadde valt seg ut dei som gjekk bak plogen.

Alv Magnus fortalde levande om Hans Nielsen Hauge sitt liv og virke og korleis hans tankar om tenande leiarskap og det at han hadde kvinnelege medarbeidarar, påvirka både samtida og ettertida hans.

– Hans Nielsen Hauge vart arrestert 11 gonger. Han hadde brote Konventikkelplakaten frå 1741, som ikkje tillet at lekfolk forkynte Guds ord. Den unge mannen frå Rolvsøy opplevde at han hadde fått eit pålegg frå Herren sjølv om å forkynne. Difor heldt han fram arbeidet sitt, sjølv om han vart sjuk.

Alv Magnus viste til at forfattar/historikar Karsten Alnæs har uttalt at det er to personar som har forandra Norge; Olav den heilage og Hans Nielsen Hauge.

Arbeidsglede

Etter innlegget til Alv Magnus var det tid for fellessong, under leiing av pianist Ole-Viggo Tynes og forsongar Inger Lillebø. Deretter var det Gina Gjerme, regiondirektør i Capgemini Bergen og pastor i Salt Bergenskirken, som hadde eit foredrag om arbeidsglede og det å ha eit indre driv i arbeidet.

FORBILDE: Gina Gjerme har Hans Nielsen Hauge som forbilde og brukar arven etter han både som pastor i Salt Bergenskirken og som regionleiar i Capgemini Bergen.

– Hans Nielsen Hauge hadde glød og skaparkraft. I Bibelen møter vi ordet om at som dine dagar er, skal din styrke vere. Vi skal kike litt på fem prinsipp for arbeidsglede, som er inspirert av Hans Nielsen Hauge og eigne erfaringar som eg har gjort, sa Gina Gjerme.

Det første prinsippet ho viste til, var å teikne visjonen for ei større hensikt, slik som Devold og Ekornes gjorde og fekk i gong verksemder med eit stort sosialt engasjement både for arbeidarane sine og bygdene der dei dreiv verksemdene. Vidare er det også eit viktig prinsipp å byggje ein kultur som involverer og engasjerer.

– Hauge bygde samfunn og bedrifter, og han hadde eit menneskesyn som var forankra i Bibelen. Alle sine liv har ei meining. Hans Nielsen Hauge hadde eit kall om å endre menneska. Den haugianske rørsla bygde nettverk av menneske, dei hadde ei større hensikt for arbeidet sitt.

Forbilde

Gjerme understreka også at det å skape psykologisk tryggleik var viktig. Gjer du feil, så er du ikkje feil! Hauge si rausheit gav psykologisk tryggleik. Dette å anerkjenne kvarandre var haugianarane gode på. Det finst noko godt i alle menneske.

– Flittigheit trumfar smartheit. Hauge skapte ein flittigheitskultur, som var kreativ og nyskapande. Den sunnmørske arbeidsgleda hadde ei djupare glede, med flid og flittigheit, og den arven som hauginarane gav oss, har vore ein viktig bidragsytar for å skape gode arbeidsplassar i dag. Dette med tenande leiarskap handlar om referansen til Jesus. Hans tenande leiarskap kom heile verda til gode. Hans Nielsen Hauge er eit forbilde for meg, sa Gina Gjerme.

Tankereise

Etter henne fekk journalist i Dagen Tore Hjalmar Sævik frå Herøy ordet, og han kåserte om “Å ha det i hendene”.  Gjennom eit skrått tilbakeblikk som han sjølv kalte det, fekk publikum vere med på ei tankereise attende i tid og dele nokre av dei opplevingane han hadde hatt i løpet av livet. Han undra seg elles litt over at strikking som er veldig haugiansk, ikkje hadde slått an på Sunnmøre.

– Eg kan ikkje hugse å ha sett menn på Sunnmøre som strikkar, sa Sævik.

Etter kåseriet hans var det pause, med sunnmørsk kakebord og tid for å drøse litt medan ein drakk kaffi.

Forvaltarrolla

REIAR: Inge Halstensen frå Austevoll hadde eit innhaldsrikt Hauge-attersyn. Bak til høgre på podiet sit Dagenredaktør Tarjei Gilje (midten) og seminarleiar Per-Arne Lillebø.

I den andre delen av Haugeseminaret fekk vi først høyre musikaren Tore Hjalmar Sævik spele, før redaktør i Dagen Tarjei Gilje fekk snakke om “Korleis forvalte arven etter Hauge?”.

– I det siste har fleire og fleire fatta interesse for Hans Nielsen Hauge, og det er gledeleg, og så kan det også vere litt risikabelt at mange vil ha ein del av Hauge. Vert han redusert til ein maskot? Vi veit ikkje korleis det ville ha vore om Hans Nielsen Hauge hadde levd i dag. Korleis ville han ha vore som samfunnsaktør, forretningsutviklar, coach, samlivsrådgjevar eller ein offentleg omstridd skikkelse? Den arven vi har etter Hauge, er det åndelege kallet. Dette at han møtte den levande Gud var avgjerande, og vi er i dag kalla til å følgje Evangeliet i vår tid, sa Gilje mellom anna.

Han meinte at det framleis trengst levande kristne fellesskap, kristne utdanningsinstitusjonar og kristne i næringslivet.

250 år på 24,5 minutt

Reiar Inge Halstensen i frå Austevoll klarte det kunststykket å formidle 250 år med Hauge-historikk og mange utdrag frå Noregshistoria på 24,5 minutt. Til samanlikning trengte Linda Eide og Sjur Hjeltnes to timar for å formidle 200 år med grunnlovshistoria vår gjennom ord og tonar for nokre år sidan.

– Karsten Alnæs har skildra tidleg 1900-tal som dei kristne si tid. Oljefunnet i 1969 gjorde noko med landet vårt, då vi brått vart rike. Korleis har det vist att at folk har vore kristne i Norge? Har vi mista Jesus på vegen, undra Halstensen.

Akersgata sitt parlament?

Per Sævik hadde avslutningsvis eit kort innlegg der han viste til at den som ikkje står for noko, kan falle for alt.

– Har vi Akersgata sitt parlament? Vi må framleis våge å stå for noko som kan koste. Hans Nielsen Hauge måtte betale med 11 fengslingar for meiningane og arbeidet sitt. Han døydde då han var 54 år gamal. Å ha noko å leve for, og å ha noko å leve av, er viktig. Dei fleste av oss har noko å leve av, men har vi noko å leve for?

Det gode kjem ovanfrå

INSPIRERT: Ordførar Harry Valderhaug i Giske har vore deltakar på fleire av Hauge-seminara i Fosnavågen, og han let seg inspirere av arven etter Hans Nielsen Hauge.

Ordførar Harry Valderhaug i Giske har delteke på fleire Haugeseminar.

– Eg har prøvd å få med meg desse Hauge-samlingane i Fosnavågen. Arrangøren klarer å få med flinke aktørar med ulike innfallsvinklar til det unike og viktige Hauge makta i sitt korte virke. Hauge starta ei endring og utvikling av Norge og samfunnet vårt ved å dele eit likeverd-menneskesyn og inspirere mange i si tid . Eg tenker det viser noko om at det gode kjem ovanfrå, frå ein Allmektig Herre som ser noko uendeleg verdifullt i oss menneske. Å bli inspirert av noko slikt har mykje endrings- og skaparkraft i seg og er verdiar samfunnet vårt treng meir enn nokon gong, sa Harry Valderhaug etter årets Haugeseminar i Fosnavågen.

Per Sævik viste til at mange av dei som var til stades, har delteke på mange Haugeseminar, og at arrangørane er takksame for det.

– Om vi kjem til å arrangere eit 13. Haugeseminar, veit vi ikkje enno, sa Per Sævik.

Møteleiar Per-Arne Lillebø avslutta seminaret med å lese dikt og ei bøn. Heilt til slutt song Gutane frå Sula Frikyrkje “Herren velsigne deg”. Ein innhaldsrik kveld med formidling av Hans Nielsen Hauge sin påverknad på samtida og ettertida hadde funne si gode avslutning.

SISTE GONG? Arrangørane av Hauge-seminaret i Herøy veit ikkje heilt om årets var det siste Hauge-seminaret. Frå venstre Olaus-Jon Kopperstad, Roger Kvalsvik, Per-Arne Lillebø og Per Sævik.

Reportasjen er laga av Hjørdis Almelid Vikenes. Redigert for sambåndet.no av Petter Olsen

ÅRLEG: – Oppslutninga har vore god på dei tidlegare Haugeseminara våre på Sunnmøre. No håper vi at det 12. seminaret også kan trekkje mange deltakarar 5. november, seier Per Sævik (t.v). Her saman med foredragshaldar Linda Helén Haukland og deltakarane Hilde og Martin Brænne på eit tidlegare Haugeseminar. FOTO: HJØRDIS ALMELID VIKENES

– Hauge var tenande leiar, ikkje ein japp

/0 Kommentarer/i , /av

- Viss vi tenkjer på det som vart kalla «jappetida», var ikkje dette med tenande leiarskap lagt vekt på, og vi veit korleis det gjekk, seier Per Sævik.

I år er det som kjend 250 år sidan Hans Nielsen Hauge vart fødd på Rolvsøy i Østfold.

– Hauge har sett tydelege spor etter seg i landet vårt. Vi veit at Hauge trefte folk med den bodskapen han hadde. Når den lokale og private eigarskapen står langt sterkare på Sunnmøre og i regionen vår enn fleire andre stadar i landet, er det slik på grunn av den pietistiske og haugianske tradisjonen vi har stått i her, seier Per Sævik.

Saman med Per-Arne Lillebø, Olaus-Jon Kopperstad og Roger Kvalsvik har han arrangert Hauge-seminar 11. gongar tidlegare. Årets seminar vert det 12. i rekkja, og den lokale Hauge-komiteen har klart å arrangere det årleg, sjølv med eit litt annleis opplegg i koronatida.

Fredag 5. november vert det nytt Haugeseminar i Fosnavågen der Alv Magnus, Gina Gjerme, Tarjei Gilje, Per Sævik, Inge Halstensen og Tore Hjalmar Sævik deltek. Samlinga vert leia av Per-Arne Lillebø, og Gutane frå Sula Frikirke deltek med song.

Arrangørane har hatt god oppslutning om dei tidlegare seminara, og det forventar dei i år også.

Rikdom og verdi

– I vår materialistiske tid kan arven frå Hauge og haugianarane gje oss noko tilbake som vi kanskje har tapt på vegen mot betre velstand og dette at vi er eit av dei rikaste landa i verda. Vi vil trekkje fram og hegne om Hans Nielsen Hauge sine verdiar. Søkjer vi berre rikdom utan å ha eit verdisett i botn, kan det medføre tomheit, understrekar Per Sævik.

HAUGIANAR: Salmediktar Berthe Kanutte Aarflot var haugianar, og Bjørnstjerne Bjørnson skreiv fint om henne i eit minneord i 1859. Utanfor Ørsta bedehus står det ei byste av henne. FOTO: HJØRDIS ALMELID VIKENES

Haugerørsla fungerte godt med kvinnene med på laget hundre år før dei fekk røysterett i Norge. Kvinnesynet til Hauge var radikalt på 1800-talet. Om ein les Hauge si historie i ulike kjelder, viser alle at han hadde med seg mange dugande kvinner, og mellom dei var Berthe Kanutte Aarflot. Ho var haugianar og salmediktar.

– Ho var den første kvinna her til lands som talte på offentlege møte, og ho fekk sin debut som forkynnar blant haugianarane.  Ifølgje Hauge sitt syn er alle prestar som har teke imot Jesus, seier Sævik.

Forfattaren Bjørnstjerne Bjørnsom skreiv i minneordet om Berthe Kanutte Aarflot i 1859: «Det bør om hende siges, at faa her i Landet har i en vid Kreds bidraget saaledes til Religionens Væxt som hun. Omkring hendes Sange har ogsaa de gamle salmemelodier flokket sig.»

Det var ein fin attest å få for ein haugianar på 1800-talet.

Hauge på Sunnmøre

– Etter det vi veit, var Hans Nielsen Hauge i alle fall fire gongar på Sunnmøre. «Bed og arbeid» står det på Remøy bedehus. Det var ein filosofi som haugianarane følgde. Bøn og arbeid er to viktige fundament for eit velutvikla samfunn, peikar Sævik på.

Dette med det såkalla tenande leiarskapet var iføgje Sævik heile tida i sentrum hjå Hauge, og det var noko som særprega haugerørsla. Leiarane i haugerørsla var ikkje høgt oppe. I andaktene som vart haldne på arbeidsplassane, møttest alle i verksemdene i eit samband som batt dei saman. Viss vi tenkjer på det som vart kalla «jappetida», så var ikkje dette med tenande leiarskap lagt vekt på, og vi veit korleis det gjekk, understrekar Per Sævik.

Arrangørane gler seg over at det no er opna opp for at mange kan møtast til seminar, og dei håper at det vert fullsette stolrader i Fosnavågen 5. november, slik at mange kan få høyre om Hauge sine tankar 250 år etter at han vart fødd. Temaet for årets samling er: «Hans Nielsen Hauge 250 år –relevans i dag?»

Teksten er skriven av Hjørdis Almelid Vikenes

Jappetid

I perioden fra 1982 til 1986 hadde vi god økonomi i Norge. Mange tjente masse penger, faktisk så mye penger at det ble trendy å kjøpe aksjer på børsen. De som kunne litt om aksjehandel og økonomi gjorde det godt, og det var spesielt mange unge som trivdes godt med denne måten å tjene penger på. Dessuten kunne hvem som helst ta opp lån på denne tiden, ofte uten så mye sikkerhet å snakke om. Mange kjøpte stort hus eller flott bil, mens andre satset lånte penger i firmaet sitt eller på børsen.

Jappetiden er senere blitt en betegnelse på en periode med utlånsvekst som oversteg det en enkelt husholdning kunne betjene. Dette medførte i mange øyne til den største bankkrisen i etterkrigstidens Norge, som kulminerte på begynnelsen av 1991.
Jappetiden var på sitt høyeste i 1985.

Kilde: Finansleksikon

BLOMSTRAR: Ole Christian Kvarme, Jan Gossner, Hans Petter Foss og Eyvind Skeie la ned blomstrar på Hans Nielsen Hauges grav på vegner av Hauge 21- komiteen i samband med Hauges 250-årsdag. FOTO: Ingunn Marie Ruud, KPK

Feira Hans Nielsen Hauges fødselsdag

/0 Kommentarer/i , /av

Hans Nielsen Hauges 250-årsdag vart påskeaftan mellom anna markert ved grava hans på Gamle Aker kyrkjegard i Oslo.

Den 3. april var det 250 år sidan predikanten og samfunnsbyggjaren Hans Nielsen Hauge vart fødd. Dette vart markert fleire stader i landet, mellom anna ved Hauges grav på kyrkjegarden ved Gamle Aker Kyrkje i Oslo.

Hans Petter Foss var til stades saman med Jan Gossner, Eyvind Skeie og Ole Christian Kvarme, for å legga ned blomstrar på vegner av Hauge 21- komiteen.

– Eg oppdaga Hauge seint, men etter kvart har eg skjønt meir og meir av kva han har betydd. I dag føler eg at eg er ein moderne haugianar og prøver å gå i Jesu fotspor akkurat slik Hauge gjorde, seier Foss, som driv den kristne bokhandelen Bok & Media og mellom anna har skrive boka «Haugianeren».

Tidlegare biskop i Borg og Oslo, Ole Christian Kvarme, trur det finst få kristna leiarar i Noreg som ikkje står i gjeld til Hans Nielsen Hauge.

– Når eg tenker på Hauge og Hauge-rørsla, tenker eg på bønn. Ei form for Kristus-mystikk som sprenger og opnar opp fornufta. Det byrjar i hjartet, i tanke og i bønn. Er det noko Hauge-rørsla har vist meg, er det den grensesprengande krafta bønn i Jesu namn og Den Heilage Ande har, ikkje berre i livet mitt, men også reint samfunnsmessig, seier han.

– Må finna kjernen

Salmedikter Eyvind Skeie er opptatt av Hauge sin inderlege hengiving til Kristus.

– Utfordringa ved eit jubileum er at vi ikkje må gjera som det postmoderne mennesket gjer og velja ut noko frå Hauges mangfaldige liv som gleder oss. Vi må finna kva som var kjernen i livsverket hans, og for meg er det denne velvillige forpliktinga som knyter eit samband mellom mennesket og Kristus, seier han.

Skeie gir kristenfolket ei utfordring i feiringa av Hauge: – For å følgja Hauge må ein spørja kva kjernen til trua er. Det meiner eg er denne hengivinga til Kristus, seier Skeie.

GRAV: Hans Nielsen Hauge er gravlagt ved Gamle Aker Kyrkje i Oslo. FOTO: Ingunn Marie Ruud, KPK

Pensjonert frikyrkjepastor og tidlegare rektor ved Høyskolen i Staffeldts gate, Jan Gossner, framhevar mellom anna Hauges tyding for misjonen.

– Hauges virke er mykje større enn berre ein bedehustradisjon med predikantar. Det er kanskje mest synleg på misjonsmarka. Mange med haugiansk inspirasjon reiste ut i den store misjonsvekkinga i Noreg frå 1850 og utover, seier Gossner.

Han er òg opptatt av at ein i jubileet må ta vare på kjernen i Hauges liv.

– No vil ein hala å dra i sin del av Hauge, og det er mykje bra der, men det er Jesus og åndsopplevinga som er kjernen.

Takker Hauge

Også biskop i Oslo, Kari Veiteberg, var ved Hauges grav laurdag formiddag.

– Hans Nielsen Hauge kom inn og fornya kyrkja innanfrå. Han gav kvinner plass, og som den første kvinna som er biskop i Oslo, vil eg takka han for det. Han knytte liv og virke saman. Eg skal bruka dette året til å fornya kunnskapen min om Hauge, seier Veiteberg.

Ho las «Balladen om Hans Nielsen Hauge» ved grava og la ned ein bukett påskeliljer.

– Jubileet gir oss eit høve til å reflektera. Kva sider ved Hans Nielsen Hauge er det vi vil trekka fram og bli inspirerte av i dag? Frimodigheten rørsla fekk, og måten Hauge gjekk rundt her i byen og myndiggjorde folk, det er sterkt, seier Veiteberg som også trekker fram litteraturarbeidet til Hauge.

– Noko av det eg har fått vita meir om den siste tida, er «lesarane». Den enorme produksjonen av bøker og at vekkinga òg førte til at kvar og ein, både menn, kvinner og barn, byrja å lesa. Det er spennande, seier ho. KPK

 

 

SETTE SPOR: Hans Nielsen Hauge sette store spor etter seg. «Haugianarane» vart sentrale personar både i verdsleg og åndeleg verksemd mange stader. Her er dei avbilda av Adolph Tidemann i måleriet Haugianerne. FOTO: Nasjonalgalleriet/Wikimedia

Hans Nielsen Hauge: Profet eller opprørar?

/0 Kommentarer/i /av

3. april 2021 er det 250 år sidan Hans Nielsen Hauge vart fødd. Få nordmenn har skapt sterkare engasjement enn han.

Tilhengarane såg han som ein profet, ein Guds reiskap til å vekka folket opp av åndeleg sløvhet. Mange prestar vurderte han som ein folkeforførar. Styresmaktene meinte han var ein oppviglar og ein trussel mot staten. Få nordmenn har skapt sterkare engasjement enn Hans Nielsen Hauge.

Dei fleste kjenner Hauge som lekpredikant. Men han var mykje meir. Den aktive perioden hans strekte seg over berre åtte år, frå 1796 til 1804. Kva han rakk på desse åra er nærast utruleg. Han tråla landet på tvers og på langs, så langt nord som til Tromsø, for det meste til fots. Og han heldt oppbyggelige møte overalt der han kom.

3.april i år er det 250 år sidan Hans Nielsen Hauge vart fødd. Han var bondeson frå garden Hauge i Rolvsøy og vaks opp i enkle kår med lite skulegang. Heimen var prega av gudsfrykt med nøysemd. Barndommen var ikkje lykkeleg, han grubla mykje over livets store spørsmål. Men han viste òg stor tiltakslyst og lærte seg fleire ulike handverk.

Gudsoppleving i åkeren

Den 5. april 1796 gjekk Hans og pløgde åkeren heime på Hauge. Medan han song salmen «Jesus, din søte forening å smake», skjedde det noko. Slik skildrar han det sjølv seinare: «No vart sinnet mitt så oppløfta til Gud at eg ikkje sansa meg eller kan seia kva som føregjekk i min sjel, for eg var utanfor meg sjølv. Straks eg kom til meg sjølv, forstod eg at eg ikkje hadde tent den kjære og over alle ting gode Gud, og no syntest eg ingen i verda var verd å akta.»

For Hauge førte opplevinga til ei forvandling, frå ein grublande ungdom til ein mann som var trygg på at Gud hadde utvalt han til ei stor oppgåve: Å kalla landsmennene sine til tru og etterfølging av Jesus Kristus. Straks starta han gjerninga si som forkynnar, først i nærområdet, sidan utover i heile landet. Han utgav òg snart dei første skriftene sine.

Provoserte prestar

Men verksemda møtte sterk motstand. Lekfolk hadde ikkje lov til å forkynna Guds ord offentleg, det kunne berre prestane ifølgje «Konventikkelplakaten», ein kongeleg forordning frå 1741. Prestane vart provoserte av at ein uskolert lekmann samla mange menneske om si forkynning. Hauge svarte med å angripa prestane for maktmisbruk og grådigheit.

Hauge sine krasse angrep fall prestane tungt for brystet. Dei var embetsmennene til kongen og kunne setja ordensmakta inn mot den frimodige predikanten. Han vart arrestert eit titals gonger, inntil han vart endeleg fengsla og knebla i 1804. Men då hadde han skapt ein livskraftig rørsle med tilhengarar over nesten heile landet. Øvrigheita likte det dårleg, livredd som han var for kvart og eit teikn til uro.

Gründer

Hauge var ikkje berre predikant. Han såg det òg som Guds vilje å engasjera seg i «verdslege» verksemder som handel, handverk og industri. I 1801 skaffa han seg handelsborgarskap i Bergen. Han var ein gründer av nasjonalt format: Mellom 30 og 50 ulike bedrifter medverka han til å etablera, frå papirfabrikkar og trykkeri, til møller, sagbruk, skipsverft, saltverk m.m. Han oppmuntra òg tilhengarane til å starta verksemder. «Haugianarane» vart sentrale personar både i verdsleg og åndeleg verksemd mange stader. Fleire av dei vart stortingsmenn.

Hauge kjempa for å fjerna monopola som hemma næringsutviklinga. Fridom frå statlege restriksjonar, både på det religiøse og det kommersielle området, er ein fellesnemnar i kampen hans. Han var produktiv òg som skribent og var den første norske forfattaren som nådde «heile folket» med bøkene sine.

250 ÅR: 3. april 2021 er det 250 år sidan Hans Nielsen Hauge vart fødd. Få nordmenn har skapt sterkare engasjement enn han. FOTO: Ingunn Marie Ruud, KPK

Forut for si tid

Hauge var forut for si tid på mange område. At han verka som lekpredikant og fekk andre til å gjera det same, vakte forarging. At han òg fortrudde unge kvinner å gjera det, vart sett på som svært upassande. Men Hauge meinte at «nådegåva til å tala og forklara Guds Ord» er gitt til både kvinner og menn. Verken kjønn, alder eller sosial status skulle vera avgjerande for kven som kunne brukast i Guds teneste. Dette var radikale tankar.

Han fekk mange mektige fiendar, også heilt til topps i Kanselliet (regjeringa) i København. I 1804 sette Kanselliet – på initiativ frå biskop Peder Hansen – i verk ein knusande rettsprosess mot Hauge. I fleire år satt han i rådshusarresten i Christiania under umenneskelige forhold. Bøkene hans vart forbodne og eigedommane inndratt. Mannen og rørsla skulle knekkast.

I 1809 oppstod det ein akutt mangel på salt i Noreg, som følgje av den engelske blokaden. Hauge melde seg til teneste, og i eit halvt år fekk han permisjon til å reisa rundt og oppretta saltverk langs kysten. Han starta anlegg til å utvinna salt av sjøvatn, frå Lillesand i sør til Sunnfjord i vest. Då jobben var gjort, vart han fengsla på ny. Det var takka frå styresmaktene!

Vekte folkeanden

Prosessen mot Hauge trekte i uendeleg langdrag. Først i 1814 fall den endelege dommen: Ei bot på 1000 riksdalar for brot på Konventikkelplakaten. Alle andre skuldingar vart fråfalne. Ved hjelp av venner klarte han å betala bota og å kjøpa seg ein liten gard. Seinare kjøpte han ein større gard: Bredtvedt i Aker, der han levde dei siste åra sine, sterkt svekt, men som ein respektert borgar i det nye Noreg. Han døydde i 1824 og vart gravlagt ved Gamle Aker kyrkje. Rørsla han starta, fekk stor tyding både for kyrkja og samfunnet.

Hauge sette djupe spor etter seg. Åndshøvdingen Grundtvig skreiv i 1850: «Med Hans Nielsen Hauge vakna folkeanden i Noreg». KPK

 

 

– FORTENER EIN PLASS: Øyvind Kleiveland meiner Hans Nielsen Hauge fortener ein plass i medvitet til alle nordmenn. No vil han laga film om Hauge til 200 - årsjubileet for døden hans. FOTO: Ingunn Marie Ruud, KPK

Vil laga Hauge-film på haugiansk vis

/0 Kommentarer/i , /av

– Hans Nielsen Hauge var ein mann for dei store høva. Dette er eit unikt prosjekt som har all moglegheit for å lukkast, meiner initiativtakar Øyvind Kleiveland.

På haugiansk vis ønskjer filmskaparen Øyvind Olav Sydow Kleiveland å samla inn fleire millionar kroner til filmproduksjonen ved hjelp av folkefinansiering, òg kalla crowdfunding.

– Hauge var jo ein serie-entreprenør. Han starta verksemdene sine gjennom å aktivera grasrota og mobilisera venner og kjente. Han gjekk sjølv inn med pengar, men fekk òg andre til å vera investorar og leiarar. Når han såg eit behov som kunne parast med ei moglegheit, aktiverte han sitt store vennenettverk og fekk reist pengar til å drifta det, seier Kleiveland til Kristelig Pressekontor.

Han seier han òg vil søka om støtte frå Norsk filminstitutt og andre regionale sentra.

Kleiveland, tidlegare forkynner og forfattar, trur det vil vera spennande å laga ein kinofilm om Hauge ved å la folk vera med og investera i og sponsa den. Han kjenner seg på mange måtar igjen i korleis Hauge opererte.

– Då Hauge hadde si åndsoppleving heime på Tune, vart han sett fri frå jantelova. Eg eig heller ikkje nokon jantelov. Eg relaterer til Hauge som ein som gjorde det han verkeleg var meint å gjera, seier Kleiveland som står som produsent og medregissør for filmen.

25 millionar

I 2024 er det 200 år sidan Hans Nielsen Hauge døydde. Då ønsker Kleiveland å ha klar ein storslått film om Hauge med eit budsjett på nokre titals millionar.

Saman med ei lita gruppe medarbeidarar og i samarbeid med ein manuskonsulent har han no klart andre utkast av manus og har fått i hamn ein avtale om distribusjon til alle kinoane i landet.

– Norske filmar som gjer det godt på kino i dag, har som regel eit budsjett på minst 25 millionar kroner. Vi har lyst til å laga ein så bra og profesjonell film som mogleg. Viss vi kan få inn over ti millionar gjennom donasjonar og investorar, står vi friare til å laga ein film som kan bli ein suksess, seier Kleiveland.

Han er sjølv fødd 200 år etter Hauges fødselsår.

– Vi har fått veldig gode tilbakemeldingar frå folk i bransjen på dette filmprosjektet. Ein regissør sa at han skulle ønskje han sjølv hadde hatt ideen om ein film om Hauge, seier Kleiveland, som førebels ikkje vil namngi kven dei har vore i kontakt med, då filmprosjektet framleis er på eit tidleg stadium.

Skal bruka erfarne filmfolk

Kleiveland har inga erfaring frå spelefilmproduksjon, men har laga fleire kortfilmar. Han er likevel ikkje bekymra, då planen heile tida har vore å knyta til seg erfarne filmfolk.

– Dei folka vi tenker å samla rundt oss, har mykje meir erfaring med filmproduksjon enn eg. Mellom anna ønsker vi ein medregissør som har erfaring med spelefilm, og profesjonelle folk på lyd, kamera og liknande. Dette er grunnen til at det kostar pengar, seier han.

Han har tru på at det er realistisk å få samla inn millionsummane, men seier det avheng av responsen kor stor del av budsjettet som blir finansiert gjennom innsamling.

– Om vi får inn tre, fem eller ti millionar, vil vera opp til oss og jobben vi gjer med innsamling, men kvifor ikkje? Hauge var ein mann for dei store høva. Dette er eit unikt prosjekt som har all moglegheit for å lykkast.

I første omgang vil Kleiveland samla inn pengar til å produsera ein trailer som kan brukast i vidare promotering og innsamlingsarbeid.

Forkjempar for likestilling

Kleiveland meiner det finst nok interessant stoff i Hauges liv til å laga ein heil TV-serie, men han ønsker å fokusera på tre aspekt ved Hauge: reformatoren, forretningsmannen og likestillingsforkjemparen.

– I Hauges nettverk var det total likestilling mellom menn og kvinner, 100 år før kvinnene fekk røysterett i Noreg. Hauge gav kvinnene moglegheit til å forkynna og å vera forretningsleiarar på lik linje med mennene. Dette meiner vi har vore underkommunisert, og det er svært viktig for oss å få fram, seier Kleiveland, som gjerne kan tenka seg ein kvinneleg medregissør.

– Vi mannfolk kan lett få tunnelsyn og gå glipp av viktige aspekt, så særleg med tanke på Hauges syn på kvinner er eg veldig open for ein erfaren kvinneleg regissør.

Han trur likestillingsaspektet vil engasjera mange.

– Historikaren Ludvig Selmer hevdar i Norsk Kulturhistorie at den religiøse frigjøringa for kvinner som haugianismen bringa, har bidrege til å frigjera kvinnene i heile samfunnet vårt.

Ikkje meint berre for kristne

FØDD MED 200 ÅRS MELLOMROM: Hauge-statuen i Uranienborgparken vart oppført det året Øyvind Kleiveland vart fødd, for å markera 200 – årsjubileet for Hauges fødsel. FOTO: Ingunn Marie Ruud, KPK

Kleiveland er opptatt av at Hauges historie ikkje er noko som berre bør engasjera kristne.

– Dette er ikkje eit misjonsprosjekt og heller ikkje ein dokumentar om Hauge, men ein allmenn kinofilm som er meint for breidda av den norske befolkninga, seier han.

Han ønsker å laga ei balansert framstilling av ein samansett mann og verken tona ned eller overdriva det religiøse aspektet ved Hauges historie.

– Her er det lett å gå i både den eine og den andre grøfta. Det er viktig for meg å visa eit balansert og sannferdig bilde av Hauge, men samtidig visa dei indre kampane han sleit med, ikkje berre alt han fekk til.

Det som fekk den ferske filmregissøren til å innsjå at det var eit behov for ein slik film, var at dottera hans etter fullført ungdomsskule fortalde at ho ikkje visste kven Hauge var.

– Denne mannen fortener ein plass i alle sitt medvit. Det er 59 år sidan sist nokon laga ein kinofilm om Hauge. Det er ei spennande historie om ein innverknadsrik kar. Eg trur det er ein del folk der ute som kan tenkast å vera med på dette, seier Øyvind Kleiveland. KPK

SUNNMØRE: Folk frå heile Sunnmøre i tillegg til Sogn og Fjordane og Hordaland kom til Herøy Frikyrkje, for å vere med på det niande Hauge-seminaret i rekka. Frontbilde f.v.: Per Sævik, Linda Helen Haukland, Alv Magnus og Per-Arne Lillebø. Arrangørane lovar at ekstra satsing på seminaret til 10-årsjubileet neste år. Bildet over: Linda Helen Haukland. Begge foto: Torill Myren

‘- Den som trur, set spor

/0 Kommentarer/i , /av

Hans Nielsen Hauge snudde opp ned på Norge. Kva kan det lære oss i dag?

Historikar Karsten Alnæs har sagt at det er to personar som verkeleg har endra Norgeshistoria; det er Olav den Heilage og Hans Nielsen Hauge.

Per Sævik, Per-Arne Lillebø, Roger Kvalsvik og Olaus Jon Kopperstad inviterte sist helg til det niande seminaret i rekkja om samfunnsreformatoren Hauge.  

– Vi ønskjer å vise kva Hans Nielsen Hauge betydde for Norge og lære av hans verk og innsats både når det gjeld samfunnsbygging og bygging av åndelege fellesskap, seier arrangørane.

Linda Helen Haukland, førstelektor ved Nord Universitet og historikar, var med på Hauge-seminar i Herøy som foredragshaldar for andre gong. Ho fortel ho er med fordi Hauge spelar ei så viktig rolle i Norge si historie at det er viktig å gjere folk kjent med han og rekkevidda av det han gjorde.

Viktig for demokratisk utvikling

I overgangen mellom 1700-talet og 1800-talet gjorde haugianismen at evna til å lese og skrive spreidde seg som eld i tørt gras. Nordmenn flest lærte å lese og skrive gjennom det som starta som ei religiøs rørsle.

– Dei vart kalla «lesarar» fordi dei samlast om Bibelen og møttest for å lese.

I tillegg skreiv dei brev til haugianarar andre stader i landet. Slik bygde dei nettverk og vart kjende med og for heile landet.

– Dette var ein viktig premiss for den demokratiske utviklinga i landet vårt.

La grunnlaget for likeverd

Haugianarane vart leseføre og skriveføre, bygde kunnskap og nettverk på grasrotnivå – og bygde dermed opp bøndene som demokratiske borgarar. Dei braut opp kunnskapshegemoniet og maktmonopolet til eliten. Det spegla seg i at det var fleire haugianarar både på Eidsvoll våren 1814 og i det første Stortinget. På Stortinget i 1883 var fleirtalet haugianarar. Og haugianarane sitt livs- og menneskesyn påverka samfunnsutviklinga.

– Haugianarane hadde eit viktig premiss om likeverd på tvers av kjønn, alder, sosial tilhøyrigheit og helse. Det var bruk for folk uansett. Alle var like mykje verd. Slik bidrog dei til at vi vart eit land av likemenn i mykje større grad enn mange andre land.

Motstand og forfølging

Men sigrane til Hauge og haugianismen kosta. Dei møtte motstand, forfølging og til dels tortur. Hauge sjølv vart fengsla 11 gongar. Han vart nedbroten og alvorleg sjuk.

Sosiolog og mangeårige leiar av Ungdom i oppdrag, Alv Magnus, fortalde om Hauge sine mange og til dels lange opphald i fengsel, og han såg føre seg korleis Hauge trass i fysiske plager ikkje gav opp verken håpet eller trua. Det var noko av det som gjorde sterkast inntrykk på Inge Kolås frå Ørsta, ein av dei rundt 250 deltakarane på seminaret.

– Eg har vore med på Hauge-seminar fleire gongar før og opplever det som givande og interessant. Denne gongen var forteljinga frå cella til Hauge – korleis han, heilt nedbroten, likevel ikkje gav opp, ikkje vart bitter – noko av det som rørte meg mest.

Radikal

Både Linda Helen Haukland og Alv Magnus peikte på Hauge som ein som vart berørt av Gud og var villig til teneste. Slik vart han radikal i si samtid.

– Den som trur, set spor, sa Alv Magnus.

– Evangeliet har ei kraft til å endre samfunn.

Også Linda Helen Haukland utfordra dei frammøtte med kva haugianismen betyr når det gjeld å leve radikale liv. Ho framheva haugianarane som lesarar, slike som las Bibelen og vart kjent med Jesus som ein ven som gir kraft og styrke.

– Slik kunne dei gå den ekstra mila, vise kjærlegheit i praksis. Dei ikkje berre visste kva som var rett, men fekk gjort det rette. Slik fekk dei etablert ein ny kultur vi framleis ser spor av i landet vårt.

'- Dette med eit radikalt liv sett i lys av Hans Nielsen Hauge, trur eg årets føredragshaldarar på Haugeseminaret får fram på gode måtar, seier Per Sævik, ein av arrangørane til Haugeseminaret i Fosnavågen. FOTO: SIV-ELIN NÆRØ

Eit radikalt liv i lys av Hans Nielsen Hauge

/0 Kommentarer/i , /av

Kristne verdiar får ikkje betydning for framtida om dei ikkje blir synliggjort i livet her og no, meiner tidlegare leiar i Ungdom i oppdrag.

TIL SEMINAR: Historikar og forfattar Linda H. Haukland. Foto: Anders Haukland

Årets tema på Hans Nielsen Hauge-seminaret i Herøy Frikyrkje i Fosnavågen fredag 19. oktober er formulert slik: «Korleis leve eit radikalt liv som kristen i ei tid som denne, sett i lys av Hans Nielsen Hauge sitt liv og virke?». Til å snakke om dette temaet har arrangørane fått historikar og forfattar Linda H. Haukland og forkynnar Alv Magnus, tidlegare leiar for Ungdom i Oppdrag, til å halde innlegg om “den radikale Hauge-arven”.

– Eg vil i lys av temaet løfte fram haugianarane som demokratiforkjemparar, talspersonar for likeverd og som radikale Kristus-etterfølgjarar sjølv om det på det personlige planet var eit reint tapsprosjekt, og stille spørsmålet: «Kva var det som motiverte haugianarane?» Haugianarane hadde samfunnsengasjement og tok samfunnsansvar. Det vart fire haugianarar på Eidsvoll i 1814, og 35 haugianarar var stortingsrepresentanter mellom 1815 og 1860, fortel Linda H. Haukland.

Ho har i mange år halde ei rekke foredrag om Hans Nielsen Hauge over heile landet. Til dagleg arbeider ho som førstelektor ved Nord universitet i Bodø.

TIL SEMINAR: Mangeårig leiar i Ungdom i Oppdrag, Alv Magnus. Foto: Linda Askeland)

Alv Magnus har vore mangeårig leiar av Ungdom i Oppdrag. Gjennom studiet av Hauge-rørsla si betydning for det norske samfunnet mottok han viktige impulsar for si gjerning som leiar. Magnus skreiv ein avhandling for magistergrada på Universitetet i Oslo om Haugerørsla som han kalte “Vekkelse og Samfunn”. Det har også vorte ei bok med tittelen «Veirydder med gnagsår». Boka har vore utseld frå forlaget i mange år. Ei utvida utgåve vil komme ut neste år.

Alv Magnus meiner at Hauge er viktig i dag, fordi han skaffa seg læresveinar. Dermed vart det ei rørsle.

– Truverdet til haugianarane i folk sine auge var integriteten deira, og at dei var vennlege mot andre sjølv under forfølgingar. Elles vil kristne verdiar neppe ha noko betydning for framtida viss dei ikke vert synleggjorte i livet her og no. Dei som forfektar dei, må leve dei. Levande modellering er smittande. Folk må sjå for å gripe, understrekar Alv Magnus.

Det er Per Sævik, Per-Arne Lillebø, Olaus Jon Kopperstad og Roger Kvalsvik som arrangerer seminara om Haugerørsla. I år har dei fått med seg songarane Vegard og Synnøve Voldsund.

– Årets tema ventar eg skal passe godt inn i rekka av Haugeseminar, som vi har arrangert åtte gonger tidlegare. Dette med eit radikalt liv trur eg årets føredragshaldarar vil kunne få fram på ein god måte, med dei studiar som desse har gjort i Haugerørsla. Vi har valt Frikyrkja i Fosnavåg som møteplass. Vi ser fram til 19. oktober og vonar at vi også dette året vert positivt overraska med godt frammøte, seier Per Sævik.